Η ψυχοθεραπεία είναι μια εφαρμοσμένη επιστήμη και το να παραγνωρίσουμε την επιστημονικότητα της θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολύ σοβαρούς κινδύνους και παρανοήσεις. Οι επιστημονικές βάσεις της ψυχοθεραπείας άλλωστε είναι αυτές που την ξεχωρίζουν από άλλες πρακτικές φροντίδας που μπορεί να είναι περιστασιακά αποτελεσματικές στην πράξη χωρίς όμως να διαθέτουν εγκυρότητα ή ελεγξιμότητα, όπως η θρησκευτική ποιμαντική, ο σαμανισμός ή η παραδοσιακή κοινοτική στήριξη. Ωστόσο, ακόμα και η πληρέστερη κατάκτηση της επιστήμης της συμπεριφοράς δεν μπορεί να εγγυηθεί μια καλή συνεδρία, γιατί αδυνατεί να δώσει κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση περίπλοκων θεραπευτικών ζητημάτων και γιατί δεν δίνει καμία πληροφορία για την αποτελεσματική εφαρμογή στην πράξη των επιστημονικών δεδομένων (Ο’ Donohue, Cummings, & Cummings, 2006). Η ψυχοθεραπεία είναι μια πρακτική που συμβαίνει πάντοτε στο εδώ και τώρα και έτσι οι παράγοντες που την επηρεάζουν είναι πολυποίκιλοι και χαοτικοί, σε βαθμό που είναι αδύνατο να λειτουργήσει στην απόλυτα ελεγχόμενη κατάσταση που απαιτεί η αμιγώς επιστημονική μεθοδολογία. Έτσι, υπάρχει πάντοτε το στοιχείο της αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της ανάγκης για συνεχή προσαρμογή, της έντονης προσήλωσης και παρουσίας που συναντούμε στις αυτοσχεδιαστικές τέχνες. Βέβαια, ο αυτοσχεδιασμός σαν μέθοδος δεν είναι τυχαίος ή αυστηρά ad hoc, καθώς απαιτεί σχεδιασμό, περίσκεψη, γνώση και εκπαίδευση (Bresnahan, 2015). Η αυτοσχεδιαστική, ζωντανή και δυναμική φύση της ψυχοθεραπείας λοιπόν δεν σημαίνει την άρνηση ή ακύρωση αλλά τη δημιουργική και «έντεχνη» εφαρμογή των επιστημονικών της καταβολών.
Αντιλαμβάνομαι λοιπόν την ψυχοθεραπεία ταυτόχρονα ως επιστήμη και ως τέχνη, με το θεραπευτή να καλείται να «δημιουργήσει εντός ορίων» (τα όρια εδώ αναφέρονται στις συγκεκριμένες συνθήκες που χαρακτηρίζουν το θεραπευτικό πλαίσιο, στις επιταγές της δεοντολογίας αλλά και στην επιστημονική κατάρτιση του ψυχοθεραπευτή). Οι O’Donohue et al. (2006) προτείνουν τον αγγλικό όρο craft έναντι του art για να περιγράψουν αυτό το συνδυασμό επιστημονικότητας και δημιουργικότητας ή ταλέντου, τονίζοντας την επάρκεια και την πρακτικότητα που φέρει η συγκεκριμένη αγγλική λέξη. Στα νέα ελληνικά και οι δύο λέξεις αποδίδονται με τον όρο «τέχνη», θολώνοντας κάπως τις λεπτές αποχρώσεις και την ισορροπία που απαιτείται όταν μιλάμε για την ψυχοθεραπεία. Προσωπικά, όταν κάνω λόγο για τέχνη, εννοώ αυτό που αποδίδεται καλύτερα με την αγγλική λέξη «craft».
Αν η ζωγραφική είμαι μια οπτική τέχνη, η μουσική ηχητική και η λογοτεχνία αφηγηματική, η ψυχοθεραπεία είναι μια τέχνη σχεσιακή. Αυτό σημαίνει πως η λειτουργία της αφορά πάντα σε μία σχέση, και τα αποτελέσματά της επέρχονται διαμέσου αυτής. Είναι γνωστή η αποστροφή του Yalom πως «η σχέση θεραπεύει, η σχέση θεραπεύει, η σχέση θεραπεύει» (2010), η οποία υποστηρίζεται διαχρονικά από μελέτες που επιβεβαιώνουν πως, ανεξάρτητα από τη μέθοδο ψυχοθεραπείας, η «θεραπευτική συμμαχία» είναι σταθερά ένας από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες της θετικής αλλαγής (π.χ. Wampold, 2015, Weinberger, 1994). Φυσικά, δεν είναι δυνατό να αναλύσουμε σε λίγες γραμμές τους μηχανισμούς και τις σημασιοδοτήσεις της θεραπευτικής σχέσης. Αρκεί ίσως να την περιγράψουμε ως ένα συνδιαλλεκτικό και διυποκειμενικό πεδίο (Strupp, 2008) μέσα στο οποίο θεραπευτής και θεραπευόμενος όχι μόνο αλληλοεπιδρούν, αλλά εμβυθίζονται δημιουργώντας μαζί ένα νέο, μοναδικό πλαίσιο συν-ύπαρξης. Έτσι συμπεριλαμβάνει τόσο την αυθεντική συνάντηση στο εδώ και τώρα, όσο και έναν πλούτο διεργασιών σε ενδοψυχικό και διυποκειμενικό επίπεδο που μπορεί να υπερβαίνουν τα χωρο-χρονικά όρια της συνεδρίας (Yotsidi & Kounenou, 2021).
Ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι τη σχέση μέσα στη θεραπεία αντλεί από τις σχεσιακές αντιλήψεις της σχολής των αντικειμενοτρόπων σχέσεων, που έστρεψε το ενδιαφέρον της στην ανάδυση του βρεφικού ψυχισμού μέσα από τη σχέση με το περιβάλλον του, βάζοντας τα θεμέλια για την κατανόηση του Εαυτού ως μια πρωτίστως σχεσιακή διεργασία (Kanzer, 1979). Ως δυναμική και συνεχής διαδικασία δόμησης του Εαυτού, είναι σαφές πως το σχετίζεσθαι δεν αποτελεί μόνο ένα εργαλείο μέσα από το οποίο ενεργεί η ψυχοθεραπεία, αλλά και το αντικείμενό πάνω στο οποίο επενεργεί: μια οντολογική σταθερά, μέσα και προς την οποία δομείται, λειτουργεί και εργάζεται το εγχείρημα της ψυχοθεραπείας.
Βιβλιογραφία
Bresnahan, A. (2015). Improvisation in the arts. Philosophy Compass, 10(9), 573–582. https://doi.org/10.1111/phc3.12251.
Kanzer, M. (1979). Object relations theory: An introduction. Journal of the American Psychoanalytic Association, 27(2), 313–325. https://doi.org/10.1177/000306517902700201.
O’Donohue, W. T., Cummings, N. A., & Cummings, J. L. (2006). The art and science of psychotherapy. In Clinical strategies for becoming a master psychotherapist. essay, Elsevier Academic Press.
Strupp, H. H. (2008). Implication of the empirically supported treatment movement for psychoanalysis. Psychoanalytic Dialogues, 11, 605–619. https://doi.org/10.1080/10481881109348631.
Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy? an update. World Psychiatry, 14(3), 270–277. https://doi.org/10.1002/wps.20238.
Weinberger, J. (1993). Common factors in psychotherapy. Comprehensive Handbook of Psychotherapy Integration, 43–56. https://doi.org/10.1007/978-1-4757-9782-4_4.
Yotsidi, V., & Kounenou, K. (2021). The therapeutic relationship in psychodynamic counselling and psychotherapy: contemporary clinical and empirical data. Psychology: the Journal of the Hellenic Psychological Society, 26(2), 32-52. doi:https://doi.org/10.12681/psy_hps.26886.
